Primeri Olandskih ostrva, Južnog Tirola i istočne Belgije ponovo se u diplomatskim krugovima u Parizu i Briselu razmatraju kao potencijalni modeli za rešavanje kosovskog pitanja, odnosno za autonomiju severa Kosova. U ovom članku predstavljamo kako je uređena autonomija Južnog Tirola.
Ivana Petronijević Terzić | Demostat | Beograd 19. Jan 2023 | U fokusu
Model autonomije Južnog Tirola pominjao se kao moguće rešenje u dijalogu Beograda i Prištine više puta i na različite načine. Ministar spoljnih poslova Srbije i Crne Gore Vuk Drašković govorio je 2005. da je formula budućeg statusa Kosova „više od autonomije, manje od nezavisnosti” najbliža modelu Južnog Tirola, u kojem austrijska većina ima praktičan suverenitet, a italijanska manjina posebna prava. Južni Tirol poslužio i kao jedan od modela za pripremu Statuta Zajednice srpskih opština 2014. godine, a rešenja koja podsećaju na uređenje te italijanske teritorije pominjala su se i u neformalnim dokumentima (non-pejperu) o Kosovu 2021. godine.
Sada se u diplomatskim krugovima u Parizu i Briselu, uz Olandska ostrva i istočnu Belgiju, pominje kao potencijalni model za autonomiju severa Kosova.
Svaka autonomija izraz je konkretnih društvenih prilika i ne može se preslikati na drugu teritoriju u nekom drugom društveno-političkom kontekstu. Jezgro autonomije je činjenica da jedan uži deo teritorije neke države raspolaže zakonodavnom vlašću i samostalnim delokrugom nadležnosti, koje ona svojim aktima uređuje bez upliva centralne vlasti, a sve drugo je odraz specifičnosti.
Autonomija Južnog Tirola zasniva se na tri osnovna dokumenta – italijanskom Ustavu, u kojem je propisana zaštita manjina, Pariskom ugovoru iz 1946, koji definiše obrise autonomije, kao i Drugom statutu autonomije iz 1972. godine, kojim Južni Tirol de facto dobija status regiona sa širokom autonomijom. Na popisu stanovništva iz 2011. godine 69 odsto građana Južnog Tirola izjasnilo se kao Austrijanci koji govore nemački, 26 odsto kao Italijani, a 4,5 odsto kao Ladini.
Do kraja Prvog svetskog rata, područje Južnog Tirola bilo je unutar granica Austrougarske. Kada je završen Prvi svetski rat, mirovnim ugovorom u Sen Žermenu južni deo Tirola postaje deo teritorije Italije, a nova granica Brenerski prolaz. Sa Maršom na Rim, fašisti preuzimaju vlast u Italiji, a Južni Tirol vidi početak faze prisilne “italijanizacije”.
Kada je 1938. Nemačka zauzela Austriju, stanovnici Južnog Tirola ponadali su se da će postati građani Nemačke, međutim, to nije bio dogovor Hitlera i Musolinija. Naime, Hitler i Musolini su 1939. godine pred stanovnike Južnog Tirola stavili izbor – da napuste svoju domovinu i da se presele u Nemačku ili da postanu italijanski državljani i praktično izgube sopstveni identitet. Počinje masovna kampanja za preseljenje, koju su podržali nacisti.
Po završetku Drugog svetskog rata, sile pobednice uskraćuju Južnom Tirolu pravo na samoopredeljenje, ali obavezuju Italiju i Austriju da vode pregovore. Pariski ugovor, koji je potpisan 1946. godine, Južnom Tirolu obezbeđuje posebne odredbe u pogledu razvoja jezika, privrede i kulture.
Međutim, u godinama koje slede, Austrijanci su nastavili bitku za samostalnost, vodile su se borbe između austrijskih separatista i italijanskih bezbednosnih snaga, bilo je atentata i ubistava.
Nakon debata u UN i bombaških napada početkom 1960-ih, dugi pregovori između Rima i Beča konačno su doveli do čitavog paketa mera, poznatog kao Drugi statut autonomije. Nova autonomija za Južni Tirol stupa na snagu 20. januara 1972. i obezbeđuje jednaka prava i zaštitu za sve tri jezičke grupe u zemlji.
Autonomija Južnog Tirola se postepeno razvijala i jačala.
Statut autonomije iz 1972. preneo je čitav niz zakonodavnih i administrativnih nadležnosti na pokrajinu Južni Tirol.
U nadležnosti države Italije su imigracija, odbrana, policija, finansiranje, pravosuđe i u tim oblastima se pokrajina mora pridržavati principa koje je postavila država.
Primarne nadležnosti Južnog Tirola su kultura, profesionalno obrazovanje, vrtići, socijalna politika, putevi, stanovanje, lokalni javni prevoz, turizam, rukotvorine, trgovina, industrija, poljoprivreda, civilna odbrana, nacionalni parkovi. Zakoni u pokrajini moraju odgovarati principima koje zahtevaju ustav i Evropska unija.
Sekundarne kompetencije Južnog Tirola su sport, škole i zdravstvo.
Autonomija Južnog Tirola zasniva se na mišljenju da različite etničke grupe mogu živeti zajedno u političkom sistemu samo ako se uzmu u obzir potrebe svih grupa i ako imaju uravnotežen odnos jedni prema drugima. Tri jezičke grupe u Južnom Tirolu koegzistiraju na osnovu složenog i posebnog pravnog sistema koji kombinuje rotaciju funkcija, jednak broj predstavnika u odborima i proporcionalnu zastupljenost svih jezičkih grupa.
U Južnom Tirolu se poštuje etnička proporcionalnost u javnim službama i u sistemu vlasti, postoji dvojezičnost u javnim službama i svi učenici pohađaju nastavu na maternjem jeziku.
Budžet Južnog Tirola trenutno iznosi oko pet milijardi evra godišnje. Budžet se finansira od poreskih prihoda prikupljenih u Južnom Tirolu. Od ovog prihoda devet desetina ostaje u okviru provincije, a deset odsto se isplaćuje Rimu.
Za razliku od drugih regiona u Italiji, sredstvima iz pokrajinskog budžeta finansira se čitav niz oblasti, uključujući ceo sistem obrazovanja, od vrtića do univerziteta, zdravstva i socijalne delatnosti, kao i putevi.
Na osnovu Statuta, Južni Tirol ima državne simbole, grb i zastavu, koji liče na grb i zastavu austrijske pokrajine Tirol sa tirolskim orlom.
Južni Tirol ima parlament koji se sastoji od 35 poslanika biranih na pet godina, koji bira vladu od osam članova. Nemački i italijanski jezik ravnopravno su zastupljeni u parlamentu i u svim službenim institucijama.
Izvor: DEMOSTAT
